เนื้อในระบอบถนอม

คำนำสำนักพิมพ์

ภาพจำของจอมพลถนอม กิตติขจร สำหรับคนไทยทั่วไป คือผู้สืบทอดอำนาจจากจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ และถูกโค่นล้มด้วยขบวนการนิสิตนักศึกษาในเหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 จากนั้นจึงเดินทางออกนอกประเทศ แล้วเมื่อกลับมาในฐานะสามเณรถนอม ก็เป็นชนวนให้เกิดเหตุการณ์ 6 ตุลา 2519 และรัฐประหารที่ตามมาหลังจากนั้น แต่ “เนื้อในระบอบถนอม” เป็นอย่างไร เหมือนหรือแตกต่างจาก “ระบบพ่อขุนอุปถัมภ์แบบเผด็จการ” ของสฤษดิ์หรือไม่ ถนอมคงไม่ใช่แค่เงาของสฤษดิ์ ตัวตนของถนอมเป็นเช่นไรกันแน่ ถนอมน่าจะฉลาดและเล่นการเมืองเก่งพอตัว ไม่เช่นนั้นคงไม่สามารถอยู่ในอำนาจยาวนานถึงหนึ่งทศวรรษได้ แต่เงื่อนไขปัจจัยอะไรที่ส่งผลให้ระบอบเผด็จการทหารซึ่งดูแข็งแกร่งพังทลายลงได้ในที่สุด ธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ ได้ทำการศึกษาวิจัย รวบรวมข้อมูลหลักฐานทางประวัติศาสตร์จำนวนมหาศาล เพื่อชำแหละตรวจสอบ วิเคราะห์วิพากษ์ระบอบถนอมลงลึกในรายละเอียดอย่างยิ่ง จนสำเร็จเป็นวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกในชื่อ “บทบาททางการเมืองของจอมพลถนอม กิตติขจร พ.ศ. 2506–2516” ทั้งยังปรับแก้อย่างอุตสาหะจนกลายเป็นหนังสือ เนื้อในระบอบถนอม : ความสืบเนื่องและเสื่อมถอยของเผด็จการทหาร พ.ศ. 2506–2516 ที่อยู่ในมือผู้อ่านเล่มนี้

ในห้วงเวลาที่การเมืองไทยกำลังอยู่ในภาวะตึงเครียดเนื่องจากพรรคการเมืองที่ประกาศจุดยืนต่อต้านระบอบรัฐประหารชนะการเลือกตั้งเป็นอันดับหนึ่ง แต่ไม่สามารถจัดตั้งรัฐบาลได้ โดยถูกสกัดจากสมาชิกวุฒิสภาที่มาจากการแต่งตั้งของคณะรัฐประหาร คสช. ที่มีอำนาจโหวตเลือกนายกรัฐมนตรีได้ ! กล่าวได้ว่าหนังสือเล่มนี้ออกสู่บรรณพิภพในเวลาที่ประจวบเหมาะอย่างยิ่ง เพราะขณะที่อ่านหนังสือเล่มนี้ ผู้อ่านอาจรู้สึกว่าเห็นภาพอดีตกับปัจจุบันซ้อนทับกัน ราวกับว่าการเมืองไทยวนลูปเป็นวงกลม

นับแต่รัฐประหาร 2500 จนถึงปี 2516 เป็นเวลา 16 ปี ที่การเมืองไทยตกอยู่ภายใต้ระบอบรัฐประหารของสฤษดิ์-ถนอม-ประภาส

นับแต่รัฐประหาร 2549 จนถึงปี 2566 เป็นเวลา 16 ปี ที่การเมืองไทยตกอยู่ภายใต้ระบอบรัฐประหารที่นำโดยสนธิ บุญยรัตกลิน (คั่นด้วยรัฐบาลยิ่งลักษณ์อายุ 2 ปีกว่า) ต่อด้วยระบอบ 3 ป. ประยุทธ์-ประวิตร-อนุพงษ์ (และยังไม่จบ)

สองห้วงเวลาดังกล่าวแม้มีด้านที่คล้ายคลึงกัน ทว่าก็มีด้านที่แตกต่างกันอย่างมาก

ด้านที่คล้ายคลึงกันคือ การสร้างภาพลักษณ์ของเผด็จการทหารว่าเป็นคนดี ซื่อสัตย์สุจริต ไม่ได้ต้องการแสวงหาอำนาจ (โดยเฉพาะประยุทธ์ที่ลอกแบบมาจากถนอม) แต่เข้ามาเพื่อปกป้องชาติ-ศาสนา-พระมหากษัตริย์ โดยสร้างคู่ตรงข้ามคือนักการเมืองที่ทุจริต คอร์รัปชั่น เห็นแก่ประโยชน์ส่วนตัว และที่สำคัญคือการสร้าง “ปีศาจ” ซึ่งถูกอ้างว่าเป็นภัยต่อความมั่นคงของชาติ สมัยก่อนคือ “ภัยคอมมิวนิสต์” สมัยนี้คือ “พวกล้มเจ้า” ซึ่งขยายความเลยเถิดไปถึงพรรคการเมืองที่เพียงแค่เสนอนโยบายแก้ไขกฎหมายอาญามาตรา 112 นอกจากนี้ กลไกการสืบทอดอำนาจของเผด็จการทหารก็ยังเหมือนๆ เดิม คือ การสร้างวาทกรรมประชาธิปไตยแบบไทย การยื้อการเลือกตั้งให้เกิดขึ้นช้าที่สุด การตั้งสมาชิกสภาร่างรัฐธรรมนูญ (สสร.)/สภานิติบัญญัติแห่งชาติ ซึ่งเป็นเสมือนสภาตรายางของคณะรัฐประหาร การเขียนรัฐธรรมนูญที่แฝงฝังเมล็ดพันธุ์พิษอย่าง ส.ว. ที่มาจากการแต่งตั้งซึ่งมีอำนาจล้นเหลือ การกำหนดกฎเกณฑ์คุณสมบัติของ ส.ส. การตั้งพรรคการเมืองเพื่อสืบทอดอำนาจ สมัยก่อนคือ พรรคชาติสังคมของสฤษดิ์ พรรคสหประชาไทยของถนอม สมัยนี้คือพรรคพลังประชารัฐของคณะรัฐประหาร 2557 ก่อนที่ประยุทธ์จะแยกออกมาสร้าง พรรครวมไทยสร้างชาติ เป็นต้น นอกจากนี้ ทั้งสองห้วงเวลายังก่อเกิดขบวนการเยาวชนนิสิตนักศึกษาซึ่งเป็นหัวหอกในการต่อต้านระบอบเผด็จการอีกด้วย

แม้จะมีความคล้ายคลึงกันหลายประการดังกล่าว แต่ด้านที่แตกต่างกันอย่างสำคัญยิ่งคือ ในยุคนั้นปัจจัยภายนอกประเทศคือสงครามเย็น ซึ่งมีสหรัฐอเมริกาเป็นผู้นำค่ายเสรีนิยม มีส่วนในการสนับสนุนรัฐเผด็จการทหารของไทยเป็นอย่างมาก ขณะที่ปัจจัยภายนอกประเทศในปัจจุบันแทบจะไม่มีส่วนกดดันความเป็นไปของการเมืองไทยภายใต้ระบอบรัฐประหาร เพราะไทยมิได้เป็นจุดยุทธศาสตร์ในภูมิรัฐศาสตร์ของความขัดแย้งในโครงสร้างอำนาจโลกร่วมสมัยอีกต่อไป แถมรัฐบาลสืบทอดอำนาจรัฐประหารของไทยก็ไม่ขัดเขินที่จะรับการอุปถัมภ์ค้ำชูจากจีน ชาติมหาอำนาจใหม่ซึ่งมิได้รังเกียจแนวคิดเผด็จการแต่อย่างใด อย่างไรก็ดี ความแตกต่างที่สำคัญที่สุดคือ ระดับของพระราชอำนาจนำที่สูงล้ำของในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งผูกพันธมิตรกับขบวนการนิสิตนักศึกษาด้วยแนวคิดราชประชาสมาสัยนั้น ยังแตกต่างอย่างสิ้นเชิงจากพระราชอำนาจของกษัตริย์รัชกาลที่ 10 ที่เพิ่มสูงขึ้นภายใต้รัฐบาลสืบทอดอำนาจรัฐประหาร ซึ่งถูกตั้งคำถามจากขบวนการเยาวชนคนหนุ่มสาวหลากหลายกลุ่มที่เรียกร้องการปฏิรูปสถาบันกษัตริย์ในช่วงสองสามปีที่ผ่านมาหลังการยุบพรรคอนาคตใหม่ มิพักต้องกล่าวถึงความไม่สามารถกดปราบสื่อหรือสกัดกั้นข้อมูลข่าวสารในยุคดิจิทัลได้อีกต่อไป

พูดให้กระชับคือ ในขณะที่ในยุคทศวรรษ 2500–2510 การเมืองไทยเป็นการต่อสู้ระหว่างระบอบเผด็จการทหารสมบูรณาญาสิทธิ์กับระบอบประชาธิปไตยมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข โดยฝ่ายหลังได้รับชัยชนะ แต่หากพิจารณาสภาวการณ์ปัจจุบันที่ชนชั้นนำอนุรักษนิยมยกการเสนอแก้ไขกฎหมายอาญามาตรา 112 ขึ้นมาเป็นปราการขัดขวางการตั้งรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งอย่างไม่กระมิดกระเมี้ยนกันแล้ว หรือก็คือโหนกันจนสุดตัวด้วยการทำให้คู่ขัดแย้งของประชาชนต้องเปลือยล่อนจ้อน จนเกิดคำถามว่าการเมืองไทยในห้วงเวลานี้เป็นการต่อสู้ระหว่างระบอบอะไรกับระบอบอะไรกันแน่ หากหนังสือเล่มนี้ก่อให้เกิดภาพเสมือนย้อนอดีต ความรู้สึก “เหมือนว่าเมื่อวานนี้เอง” ที่เกิดขึ้น แท้แล้วคือเสมือนระบอบเผด็จการทหาร หรือเสมือนระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ นับแต่การปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 อำนาจอธิปไตยเคยเป็นของปวงชนชาวไทยแล้วหรือยัง หรือยังเป็นของใครกันแน่ ดูเหมือนเราวนลูปเป็นวงกลมก็จริง แต่วงไหนกันแน่ วงเล็ก หรือวงใหญ่ สังคมไทยจะหาทางออกจากวงกลมนี้ได้หรือไม่ หากเหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 คือจุดจบของระบอบเผด็จการทหาร เหตุการณ์หรือฉากทัศน์เช่นไรที่รอเราอยู่ข้างหน้า

หนังสือชุด “สยามพากษ์” เป็นผลงานที่สำนักพิมพ์ฟ้าเดียวกันคัดสรรมาตีพิมพ์ เนื่องจากเห็นว่าเป็นงานที่มีความสำคัญต่อการทำความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของสังคมการเมืองไทยในยุคสมัยนั้นๆ และเป็นงานที่ท้าทาย หักล้าง หรือเติมเต็มงานศึกษาก่อนหน้าด้วยข้อมูลใหม่และ/หรือกรอบคิดทฤษฎีที่แตกต่างออกไป ขณะที่หนังสือ และแล้วความเคลื่อนไหวก็ปรากฏ : การเมืองวัฒนธรรมของนักศึกษาและปัญญาชนก่อน 14 ตุลาฯ ของประจักษ์ ก้องกีรติ ผลงานสยามพากษ์ลำดับที่ 3 คือการศึกษาวิเคราะห์การเมืองไทยภายใต้ระบอบถนอม โดยเน้นแง่มุมการเมืองวัฒนธรรมของนักศึกษาและปัญญาชนก่อนเหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 หนังสือ เนื้อในระบอบถนอม : ความสืบเนื่องและเสื่อมถอยของเผด็จการทหาร พ.ศ. 2506–2516 ของธำรงศักดิ์ เพชรเลิศอนันต์ ผลงานสยามพากษ์ลำดับที่ 8 คือการฉายภาพให้เห็นการเมืองของชนชั้นนำในยุคสมัยเดียวกัน ซึ่งทั้งหมดจะเติมเต็มความเข้าใจพลวัตการเมืองไทยในยุคสมัยดังกล่าวได้เป็นอย่างดี ทั้งยังอาจช่วยให้เราสะท้อนย้อนคิดถึงการเมืองไทยร่วมสมัยอีกด้วย