ดีไซน์+คัลเจอร์ เล่ม 1

คำนำที่ไม่เหมือนคำนำ สาธิต กาลวันตวานิช

คนรุ่นแล้วรุ่นเล่าที่เปลี่ยนจากคนรุ่นใหม่กลายเป็นคนรุ่นเก่า จากรุ่นสู่รุ่นได้ต่อยอดค่านิยมแบบคนรุ่นใหม่ที่ว่า ใหม่คือดี เก่าคือเชย ยังคงพัฒนาไปอย่างต่อเนื่อง พวกเรากลับถูกกระตุ้นด้วยสิ่งเร้าให้เร่งสปีดไปข้างหน้า อย่างไม่ลืมหูลืมตา

แก๊ดเจ็ตรุ่นใหม่ที่ตกรุ่นอย่างรวดเร็ว เช่น มือถือ เกมส์ เป็นส่วนหนึ่งของการบริโภคที่เบียดเวลาชีวิตของเราไม่ให้หยุด ฉุกคิด หรือเฉลียวใจรวมทั้งตั้งคำถามกับความทันสมัย และความเจริญที่เราเสพติด

ไทยเป็นสังคมเกษตรกรรมที่ถูกเปลี่ยนเป็นสังคมบริโภคแบบแดกด่วน (fast food) อย่างฉับพลันทันใด และกำลังมุ่งตรงไปที่ปากเหวแห่งหายนะ ขาดทั้งความรู้และความเข้าใจต่อโลกภายนอก สังคมชนิดนี้ผลิตขึ้นมาแต่คนที่ไม่แข็งแรงทางความคิด ขาดความสามารถในการตั้งคำถามและหาคำตอบ ขาดความสามารถที่จะเป็นนักทดลองกล้าเสี่ยงในการทำสิ่งใหม่ที่สร้างสรรค์

ความจริงที่ได้กล่าวมานี้ ก่อให้เกิดคำถามว่า สังคมไทยจะสร้างนวัตกรรม รวมทั้งจะสร้างบุคลากรที่จะยืนหยัดด้วยตนเอง และอย่างแข็งแรงมั่นคงบนโลกใบนี้ได้อย่างไร?

เราจะเอาอะไรไปสู้กับนักวิทยาศาสตร์และนักวิจัยกว่าสามสิบล้านคน กับอนาคตดีไซเนอร์อีกหลายแสนคน ที่มีอาชีพการออกแบบในทุกสาขาที่กำลังขึ้นหน้าขึ้นตาในจีน?

ยุโรปนั้นแทบไม่ต้องพูดถึง เพราะการออกแบบและวิศวกรรมแทบเป็นเส้นเลือด กล้ามเนื้อ เป็นอวัยวะทุกส่วนที่ล่ำสันของประเทศแถบนั้นอยู่แล้ว อังกฤษผลิตนักออกแบบมามากมายจนแทบจะเดินชนกันตาย

ญี่ปุ่นก้าวหน้าไปไกลกว่าใครในเอเชีย ทั้งความลึกซึ้ง ความเป็นตัวของตัวเองทางการดีไซน์สมัยใหม่ เกาหลีก้าวขึ้นมายืนแถวหน้าในโลกได้ภายในเวลาไม่ถึงยี่สิบปี ฮ่องกง สิงคโปร์ ประเทศเล็กนิดเดียว แทบไม่มีพื้นที่ทำการผลิต ไม่มีทรัพยากร ก็ใช้ความพยายามเกินร้อย ด้วยงบประมาณและนโยบายเชิงรุก แย่งกันเป็นฮับ หรือศูนย์กลางของการออกแบบในแถบภาคพื้นเอเชีย

พูดอีกอย่างหนึ่ง เบื้องหลังของความสำเร็จของประเทศเหล่านี้คืออะไร?

คำตอบคือประชากรที่มีคุณภาพ ที่ประกอบด้วยคุณสมบัติที่พร้อมสำหรับความคิดสร้างสรรค์ ความรู้ความเข้าใจ จินตนาการและรสนิยม คนเหล่านี้นี่แหละที่ช่วยกันขับดันประเทศของเขาไปข้างหน้า

นี่แหละ… ทำไมเราถึงต้องหัดซีเรียสกันบ้าง

ซีเรียสกับการสร้างปัญญา มีความสุขกับความรู้ความเข้าใจใหม่ๆ ซึ่งหมายถึงเรียนรู้คอนเซ็ปต์ของทุกสิ่งรอบๆ ตัว เครื่องจักร นวัตกรรม เทคโนโลยี ปรัชญา ประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม ดนตรี ศิลปะ สถาปัตยกรรม และดีไซน์

เพราะการผนึกกำลังทางปัญญาของคนไทย แทบจะเป็นหนทางเดียวที่จะหลุดพ้นจากการเป็นประเทศเบี้ยล่างของโลก หลุดพ้นจากประเทศที่เก่งในการบริโภค เก่งอิมพอร์ต เก่งตามเทรนด์ ตามแฟชั่น เก่งลอกเลียนแบบ ไปสู่ประเทศที่เก่งความรู้ ความคิดสร้างสรรค์ ประดิษฐ์นวัตกรรม คิดค้นสิ่งใหม่ๆ

และถ้าเราช่วยกันสร้างคนแบบนี้ขึ้นมามากๆ จนเต็มบ้านเต็มเมืองก็ไม่สิ้นเปลืองงบประมาณอีกมากมายไปจัดการกับปัญหาสังคม

เพราะบ้านเมืองจะมีคนช่วยกันสร้างมากกว่าทำลาย

ดีไซน์ + คัลเจอร์ โดยประชา สุวีรานนท์ คือความซีเรียสที่น่าสนุก ด้วยเรื่องราวในโลกของการออกแบบ

ท่ามกลางวัฒนธรรมดีไซน์ที่ก่อตัวขึ้นทั่วโลก ด้วยแง่มุมเฉพาะตัวของผู้เขียน ความรู้ใหม่ๆ ภายใต้งานออกแบบหลากหลายสาขา มิใช่ความรู้แบบในห้องเรียนดีไซน์ หรือข่าวสารแบบฟู่ฟ่าฉาบฉวยแบบว่าอะไรอินเทรนด์หรือเอาต์ไปแล้ว แต่เป็นการนำเสนอเพื่อเปิดประเด็นให้ถกเถียงเกี่ยวกับการออกแบบ กระตุ้นต่อมคิด และสร้างแรงดลใจให้กับผู้อ่าน

รวมทั้งการเปิดประเด็นแบบโยนเครื่องหมายคำถาม ไม่วางตนชี้ถูกผิด แต่เหน็บสังคมแบบเผลอๆ ก็เอาซะที ซึ่งดูจะเป็นลีลาเฉพาะของคุณประชา

ท่ามกลางกระแสทุนที่โหมกระหน่ำด้วยแฟชั่น เทรนด์และการบูชาแบรนด์อย่างเอาเป็นเอาตาย ข้อเขียนของคุณประชามีคุณลักษณะด้านลึกที่สวนกระแสอยู่ บทความหลายชิ้นใน ดีไซน์ + คัลเจอร์ ลอกเปลือกชั้นนอกออก เพื่อให้เราได้เห็นเนื้อในของผลิตภัณฑ์ การออกแบบกราฟิกและแฟชั่น ที่เคลื่อนตัวไปข้างหน้าด้วยความเร็วสูง

ยกตัวอย่างเช่นในบทความ “Pattern Recognition: คูลฮันเตอร์กับแบรนด์คัลเจอร์” ชี้ว่าดีไซน์เป็นเครื่องมือที่ทำให้แบรนด์มีอำนาจเหนือผู้คนในระดับจิตใต้สำนึก และกระตุ้นเตือนให้เราตระหนักชัดถึงความสำคัญ ของการเสพความรู้ ความคิด จินตนาการ แทนที่จะตกเป็นเหยื่อของการบริโภคแบรนด์ ตั้งแต่เกิดจนตายอย่างไร้สาระ

เมื่อมองจากมุมสูงและเห็นภาพใหญ่ เรื่องราวของเทรนด์แฟชั่นและดีไซน์ที่ปรากฏใน ดีไซน์ + คัลเจอร์ ไม่ใช่สิ่งที่ต้องเร่งรีบไขว่คว้าหามาครอบครอง แต่เป็นสิ่งน่าสนุกสนานที่จะเรียนรู้และเท่าทันภูมิปัญญาตะวันตก และอาจกระตุ้นให้เราเรียนรู้ต่อไปเพื่อยืนบนขาของเราเอง

นอกเหนือไปจากการตีความในแง่มุมใหม่ๆ เนื้อหาสาระที่อัดแน่นและมีอยู่เต็มเปี่ยมในหนังสือเล่มที่คุณกำลังถืออยู่นี้ คือการวิพากษ์วิจารณ์ ซึ่งเป็นความรู้อีกชนิดหนึ่งที่ไม่หยุดนิ่ง เป็นความรู้ที่ดลใจให้คิดต่อไปไม่รู้จบ แม้ว่าจะไม่เคยมีใครจัดให้มันเป็นความรู้มาก่อนเลยก็ตาม

หนังสือเล่มนี้ไม่ได้เพียงเหมาะกับนักเรียนออกแบบหรือผู้ที่อยู่ในวงการเท่านั้น แต่ยังเหมาะกับผู้ประกอบการ นักธุรกิจที่เริ่มเล็งเห็นความสำคัญของความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในโลก ในกระแสการแข่งขัน ที่แม้เราไม่อยากลงสนามก็ต้องถูกลากลงไป

เพราะในที่สุดถ้าเราไม่ใช่ผู้ล่า เราก็ต้องเป็นผู้ถูกล่า อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้

สำหรับนักออกแบบจำนวนหนึ่ง ซึ่งเห็นว่าดีไซน์คือหัวรบที่มีประสิทธิภาพที่สุดที่จะเจาะทะลุทะลวงตลาดใหม่ๆ ในโลก และตนเองเป็นกองทัพสำคัญที่จะสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับเศรษฐกิจใหม่ของไทย

เราอาจสิ้นหวังกับสายตาที่สั้นของผู้หลักผู้ใหญ่ของประเทศ ของภาครัฐ ของรัฐบาล และนักการเมือง ที่มองไม่เห็นความสำคัญของดีไซน์เห็นแต่อิฐ หิน ปูน ทราย เหล็กเส้น ทางด่วน เขื่อน สาธารณูปโภค และเมกะโปรเจ็กต์ และคิดว่าจะขายข้าว ยางพารา น้ำตาล มันสำปะหลัง และของโหลของก๊อบปี้แข่งกับเพื่อนบ้าน

หากเราท้อแท้… นั่นคือความผิดของเราเองที่ไปตั้งความหวังกับคนเหล่านี้มากเกินไป

นับแต่นี้เราควรพึ่งตัวเอง เราเปลี่ยนแปลงใครไม่ได้ถ้าเราไม่เริ่มเปลี่ยนแปลงตัวเราเอง…

ได้เวลาเริ่มอ่านหนังสือเล่มนี้กันแล้วครับ !

สาธิต กาลวันตวานิช

24 ธันวาคม 2550

กรุงเทพฯ ประเทศไทย