ฟ้าเดียวกัน 8/2 : ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยน(ไม่)ผ่าน

บทบรรณาธิการ

ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยน (ไม่) ผ่าน

โดยไม่ต้องรอให้ผลสอบของคณะกรรมการ “ค้นหา” ความจริงชุดใดๆ ออกมามวลชนเสื้อแดงที่ไปชุมนุมบริเวณแยกราชประสงค์ในโอกาสครบรอบ 4 เดือนการสังหารหมู่พฤษภาคม 2553 ก็ได้เขียนรายชื่อ “ผู้ต้องสงสัย” ที่พวกเขาคิดว่าเป็นผู้สั่งการให้ล้อมปราบมวลชนเสื้อแดงในเหตุการณ์นองเลือดเมษายน-พฤษภาคม 2553 แต่ไม่ทันรุ่งสาง ข้อความดังกล่าวก็ถูกลบออกไป เหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น

นี่เป็นอีกหนึ่งในข้อจำกัดของการแสวงหาข้อเท็จจริงในสังคมไทยเกี่ยวกับการฆาตกรรมทางการเมืองในระยะเวลาอันใกล้ ไม่ว่าจะเป็นเหตุการณ์ 6 ตุลา 19 หรือ พฤษภา 35

หากแม้แต่การสงสัยยังเกิดขึ้นไม่ได้ ก็คงยากที่ข้อเท็จจริงอย่างรอบด้านอันจะเป็นที่ยอมรับของทุกฝ่ายจะเกิดขึ้น

เมื่อการหาข้อเท็จจริงอย่างรอบด้านไม่เกิดขึ้น ก็อย่าหวังว่าความยุติธรรมจะเกิดขึ้นตามมา

เมื่อความยุติธรรมไม่เกิดขึ้น ก็เป็นไปไม่ได้ที่การสมานฉันท์/ปรองดองที่หลายคนเรียกร้องจะเกิดขึ้น

ธงชัย วินิจจะกูล ได้ชี้ให้เห็นว่า ปัจจัยสำคัญที่ทำให้ความยุติธรรมยากจะเกิดขึ้นได้ในสังคมไทย ก็คือ “ไม่มี “‘การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ (regime change)’เกิดขึ้นอย่างแท้จริง ซึ่งเป็นเงื่อนไขพื้นฐานที่สุดในการแสวงหาความยุติธรรมหรือการปรองดองใดๆ”

อะไรคือ “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” ธงชัยให้คำนิยามสั้นๆ ว่า คือการที่ “ผู้ที่อาจมีบทบาทโดยตรงหรือโดยอ้อมในการปราบปรามเข่นฆ่า หรือผู้ที่มีส่วนได้เสียกับผลของการสืบสวน จะต้องออกจากอำนาจและพ้นไปจากกลไกการแสวงหาความยุติธรรมและการปรองดอง” (ดู ธงชัย วินิจจะกูล “ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยนผ่านกับกรณีของไทย” หน้า 132-137)

คำถามสำคัญที่เกิดขึ้นคือ ถ้าในปัจจุบันไม่มี “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” เกิดขึ้น หรืออาจจะต้องใช้เวลานานนับทศวรรษดังเช่นหลายกรณีในอเมริกาใต้แล้ว เราไม่ควรทำอะไรเพื่อให้ได้มาซึ่งความยุติธรรมหรือ ?

เราไม่ต้องแสวงหาข้อเท็จจริง รวบรวมพยานหลักฐาน เพื่อดำเนินการตามกระบวนการยุติธรรมเท่าที่มีช่องทางเอื้ออำนวยหรือ?

เราไม่ต้องเยียวยาผู้บาดเจ็บ พิการ ตลอดจนญาติวีรชนที่ต้องสูญเสียคนที่เขารักหรือ?

เราไม่ต้องเก็บรวบรวม/ถ่ายทอดความทรงจำ เพื่อสร้างเป็นความทรงจำร่วมของสังคมต่อเหตุการณ์เมษา-พฤษภา 53 หรือ?

จะมีประโยชน์อันใดเล่า ถ้ามี “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” เกิดขึ้นจริง แต่เราไม่มีพยานหลักฐานที่จะเอาผิดฆาตกรผู้สั่งฆ่าประชาชน?

จะมีประโยชน์อันใดเล่า ถ้ามี “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” แล้ว เอาคนสั่งการมาลงโทษได้ แต่ผู้บาดเจ็บ พิการ ตลอดจนญาติวีรชน ถูกทอดทิ้งให้เป็นสิ่งตกค้างทางประวัติศาสตร์?

จะมีประโยชน์อันใดเล่า ถ้ามี “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” แล้ว แต่กลับไม่มีพื้นที่ทางประวัติศาสตร์ให้กับเหตุการณ์เมษา-พฤษภา 53 หรือความรุนแรงทางการเมืองอื่นๆ ที่ถูกปิดทับมานานนับทศวรรษ?

ภายใต้สภาพการณ์ที่ “การเปลี่ยนแปลงเชิงระบอบ” ยังไม่เกิดขึ้น หรือที่เราเรียกว่าในระยะ “เปลี่ยน (ไม่) ผ่าน” การต่อสู้เพื่อให้ได้มาซึ่งความยุติธรรมนั้นแยกไม่ออกจากความพยายามที่จะ “เปลี่ยนแปลงระบอบ” ที่ขัดขวางการแสวงหาความยุติธรรม

สุดท้าย ภายใต้สภาพการณ์ที่ “ความยุติธรรมเปลี่ยน (ไม่) ผ่าน” บทกวี “บวงสรวงวีรชน” ของไพบูลย์ วงษ์เทศ ที่เขียนขึ้นหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา 19 สามารถสะท้อนจิตวิญญาณแห่งยุคสมัยได้เป็นอย่างดี เราจึงขอยกมากล่าวซ้ำ ณ ที่นี้

แม้ดับเทียนสีทองส่องสว่าง

มิอาจกับรอยด่างให้เลือนได้

วันนี้ไม่มีเสียงสำเนียงใด

พรุ่งนี้เสียงจะใสถึงดวงดาว

ดาวจักเรืองแจ่มหล้าเมื่อฟ้าหม่น

เดือนจะโรจน์อำพนเมื่อมืดหาว

เรียงถ้อยร้อยกวีวะวับวาว

บันทึกคราวคับแค้นในแดนไตร

แม้ไม่มียุติธรรมในวันนี้

แต่ขอบฟ้ายังมีอรุณใหม่

ใครก่อเวรสร้างกรรมกระทำไว้

จักต้องรับชดใช้ชำระคืน